Süleyman Kazmaz 1915 yılında Rize'de doğdu. İlkokulu Çayeli'nde, ortaokulu Rize'de bitirdi. Henüz bir ortaokul öğrencisi iken 6 Ağustos 1931 tarihinde Rize Vilayet Gazetesi’nde yayımlanan “Yeşil Rize” isimli şiiriyle yazı dünyasına merhaba dedi. Edirne Öğretmen Okulu'nu, Gazi Eğitim Enstitüsü Türkçe Şubesi'ni, DTCF Felsefe Şubesi'ni, Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. 1939'da Ankara Bölge Sanat Okulu Türkçe öğretmenliğine tayin edildi. Daha sonra Erkek Teknik Yüksek Öğretmen Okulu ve Ticaret Yüksek Öğretmen Okulu'nda öğretmenlik yaptı. 1940'ta Sarıkamış'a sevk edildi. Burada 14 ay kadar süren askerliği sırasında çevrede ve yakın köylerde inceleme gezileri yaptı. Bunları daha sonra yayınladı ve Ankara Radyosu'nda "Köy'ün Saati"nde yaptığı konuşmalarda değerlendirdi. 1964'te öğretmenlik mesleğinden emekli oldu. 1966-1970 yılları arasında Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı, Ankara Ticaret ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu'nda Hukuk Başlangıcı ve İcra ve İflas Hukuk hocalığı görevlerinde bulundu. 1952 yılında başladığı Ankara Barosu'ndaki avukatlık mesleğini elli üç yıl sürdürdü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Asli Üyeliği görevinde bulundu.  Kamil Toygar ve Nimet Berkok Toygar tarafından hazırlanan Süleyman Kazmaz’a Armağan kitabı Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı tarafından 2009 yılında yayınlandı. Onun her anında yeni bir eserin heyecanı ve paylaşma arzusu vardı. 41 kitabı (15 tanesi Rize konulu), ayrıca çeşitli gazetelerde ve dergilerde yayımlanmış yazıları bulunan Kazmaz, 21 Şubat 2013 tarihinde vefat etti. 22 Şubat 2013 tarihinde çok sevdiği memleketinin topraklarında, Çayeli merkeze bağlı Eskipazar mahallesindeki aile kabristanına defnedildi.

Talebem parlak bir istikbale namzettir
1931-36 yılları arasında Rize Orta Mektebinde Türkçe öğretmeni olarak görev yapan Rize sevdalısı,  Kalkandere Yurtman ailesinin eniştesi olan Ordulu Edebiyatçı Sıtkı Can, Ordu Halkevi tarafından 1940 yılında yayınlanan Rize Şairleri isimli kitabında Kazmaz’dan şöyle söz ediyor: “Süleyman Kazmaz, içli bir gençtir. Bazı noktalarda kendisini irşat ederdim. Dergilerde yazılarını okudukça hevesinin hızlandığını görüyorum. Kendisinde gittikçe derinleşen bir seziş var. Kültürü yerinde bu hassas talebem parlak bir istikbale namzettir”.
Rize tarihi ve kültürüne büyük katkılar sağlayan bu bilge çınarı hayatı ve eserleri hakkında konuşmak üzere Ankara Kızılay Moda Çarşısı’nda bulunan bürosunda 20 Mart 2006 tarihinde ziyaret etmiş, Rize çalışmaları üzerine uzun uzun konuşmuştuk.

Konuya başlamadan önce bize Kazmaz ailesinin tarihiyle ilgili biraz bilgi verebilir misiniz?
Biz Çayeli’nin Beyazsu köyündeniz. Asıl köken Caferpaşa köyü. Bizim ecdadımızdan ismini tespit edebildiğimiz en eski şahıs Ahmet, Cafer Paşa ile birlikte Cafer Paşa köyüne gelmiş. Bunu dedemin el yazısıyla yazdığı bir Kuran’ı Kerim’den öğreniyoruz. Orada ecdadımızı Ahmet’ten itibaren yazar.  Cafer Paşa, orada bir cami yaptırdı ve Ahmet’i de imam olarak bıraktı. Bir müddet orada kalan Ahmet, evinin yıkılması üzerine Beyaszu köyüne geldi. Babamın dedesi Hacı Osman Efendi oradan Çayeli’ne geçti, tepede Hamdi Efendi’nin evine yerleşti. Çocuklar orada yetişti. İki kardeşten Hacı Hafız Efendi İstanbul’a gitti. Benim dedem Hacı Mustafa Efendi ise Çayeli’nde kaldı ve kıyıdaki evi yaptırdı. Babamı o evde evlendirdi, biz de o evde yetiştik. 1960’ta evlendim. Eşim Ispartalıdır. Ev hanımıdır. Oğlum Osman Cem,  yüksek inşaat mühendisidir. Gelinim Ebru, torunum Doğa Kazmaz’dır.


Kazmaz, sol başta kardeşi Mahmut Esat Kazmaz. (Oturanlar) sağ başta annesi Hüsniye, ortada babası Hacı Hafız Osman, kucağında torunu Kemal, sol başta Mustafa Kazmaz’ın eşi Saime; Çayeli’nde evlerinin bahçesinde (Süleyman Kazmaz Arşivi).
 

Çayeli’nde Kuva-yı Milliye Beyannamesini okuyan ilk kişi babanızmış. Ondan biraz bahseder misiniz?
Babam hâkimdi. Ayrıca medrese mezunuydu. Edirne Medresesi’nde müderrislik payesi almıştı. Bir müddet İttihat ve Terakki’ye katılmıştı ve Mithat Paşa’yı severdi. Hatta şöyle bir hatırası vardır: Babam, Mithat Paşa’nın kitabını her açtığında gözleri yaşarırdı. “O Mithat boğdular seni” derdi. Çünkü Abdülhamit, Mithat Paşa’yı özel mahkemede önce idama mahkûm etmiş, sonra cezasını kendisi sürgüne çevirmiş, fakat sürgünde boğdurmuştur. Kuva-yı Milliye Beyannamesi’ni ilk defa Çayeli Camii’nde babam okudu. Bu onun eseridir. Babam Çayeli’nden hiç kopmadı. Orda haiblik, hakimlik yaptı. Bir süre Oltu’ya gitti. Sonra yine Çayeli’nde çalıştı ve ondan sonraki hayatını tamamen Çayeli’nde geçirdi.

Doğumunuz ülkenin zor dönemlerine rastlıyor. Çocukluğunuzdan kalan hatıralardan söz eder misiniz?
Doğum tarihim nüfusta 1915 ama aslında 1916 doğumluyum. Çünkü ben annemin söylediğine göre Ruslar geldikten sonra doğmuşum. Ruslar, 1916’da Rize’ye geldiler. Evvela Mahalle Mektebine gittim, Rize’deki Kale Camii’nde okudum. Şairler köyündeki mahalle mektebinde hatırladığım bir hocamız vardı: Yelkenci Ali Efendi. Ondan sonra ilkokula başladım. İlkokulda bizim hocamız Şevki Bey’di. Beşinci sınıfta Sadık Bey ve Sıtkı Bey geldi. 1929 yılında Çayeli İlkokulu’nu bitirdim. O zamanlar Rize’ye gidip okumak bir hayli mesele. Bu yüzden bir sene ara verdim. O bir sene arzuhalci Bayraktar Hafız İsmail Efendi’nin yanında çıraklık yaptım. Ondan sonra da Belediyede kâtip olarak çalıştım. 

Çayeli Belediyesi’nde mi çalıştınız daha o yaşlarda?
Çayeli Belediye Reisi o zamanlar Hacı Maksut Efendi idi. Bir gün belediyeye gittim. Hacı Maksut Efendi ile Hacı Hafız İsmail Efendi oturuyorlar. İçeri girdim. Baktım Hacı İsmail Hakkı Bayraktar, Belediye reisine dert yanıyor. “Bu işlerin üstesinden gelemiyorum ne edeyim?” diye.  Maksut Efendi de beni göstererek “Aha Süleyman al onu yanına” dedi. Böylelikle Çayeli Belediyesi’ne, o zamanki deyimiyle, mülâzım olarak girdim. Belediyenin yazı işlerinde çalışmaya başladım. Daima rahmetle andığım Belediye Kâtibi Hafız İsmail Hakkı Bayraktar, Belediye’nin yazı işlerini yürütmek üzere beni yardımcı olarak yanına aldı; birlikte Belediye’nin yazı işlerini görürdük. Aynı zamanda dilekçe yazardık. Vatandaşların başvurusu üzerine resmî makamlara verecekleri dilekçeleri hazırlardık. Bu da özel olarak yaptığımız bir işti. Bunları da yine ustam İsmail Hakkı Bayraktar bana yazdırırdı. Kaleme aldığım dilekçelerin bir örneğini saklardım, cebimde bir tomar dilekçe müsveddesi taşırdım. Yalnız olduğum zamanlarda gelen iş sahiplerinin dilekçelerini müsveddelerden en uygun olanına bakarak hazırlar, arzuhalcilik yapardım. O zamanlarda yaşım 14-15. Arzuhal başına 5 ya da 7 buçuk kuruş para da kazanmaya başladım. Bir gün gurbetten biri geldi, İstanbul’dan. Bir dilekçe yazdırdı bana, 25 kuruş verdi. O zaman bu para en yüksek paraydı ve kalın olduğu için de “manda gözü” derlerdi. Bir sene böyle geçti.

Rize Ortaokulu’na kaydoluyorsunuz. O dönem eğitimciler nasıldı? 
İkinci sene Rize Ortaokulu’na kaydoldum. O zaman pansiyon yok. Rize’de halam vardı, onda kalıyordum. Ortaokul, tepede Maksut Paşa konağında eğitim veriyordu. Şimdi orası Kız Enstitüsü sanırım. Ahşaptı. Bahçesi vardı. Hocalarımdan hatırladığım: İsmail Oğuz Bey, Türkçe öğretmeni Sıtkı Can Bey, tarih öğretmeni Enver Kalender Bey, jimnastik öğretmeni Mahmut Bey, tabiye öğretmeni Muhittin Bey, Fransızca öğretmeni Arif Bey ve ilk hocamız Yusuf Cemil Bey çok değerli eğitimcilerdi. Fransızcayı ben Arif Bey sayesinde öğrendim. Düşünün, ortaokulu bitirdiğim zaman Fransızcadan hikâye tercüme ettim. Bu, Arif Bey sayesinde oldu. Çok disiplinliydi, çok iyi öğretirdi. Ben o Fransızca ile Gazi Enstitüsü’nü bitirip öğretmen olduğumda devlet yabancı dil imtihanına girdim. İmtihanı kazandım. Ondan sonra kitap tercüme ettim.



Süleyman Kazmaz, hitabetinde olduğu gibi giyimi kuşamına da çok dikkat ederdi. 1930 yılında çektirdiği bu fotoğrafta bunun bir göstergesidir (Süleyman Kazmaz Arşivi).

Yazı dünyasıyla ne zaman tanıştınız? 
Yazı hayatım ortaokulda başladı. Sıtkı Bey ve Oğuz Bey şiirlerimi Rize Vilayet Gazetesine koyarlardı. Orta Mektepten 1933 yılında mezun oldum. Aynı yılın son baharında Trabzon Lisesi’ne kaydoldum. O zaman Trabzon’da para ile okumak büyük mesele. Bir müddet bir akrabanın yanında kaldım. Ondan sonra Öğretmen Okulu imtihanına girip kazandım ve Trabzon Öğretmen Okulu’na geçtim.


Rize Ortaokulu öğrencisi Süleyman Kazmaz İktisat Bayramı’nda Halk Fırkası önünde nutkunu okurken. 12 Aralık 1931(Süleyman Kazmaz Arşivi).

O zamanın Trabzon’unda ve Rize’sinde sosyal hayat nasıldı?
Yokluk dünyası. Yollar berbat. Rize’den Trabzon’a ilk yolculuğum bir gün sürdü. Öğleye kadar Of’a gittik. Öğle yemeğini orada yedik. Ondan sonra akşama Trabzon’a geçtik. Eskiden en iyi vasıta kamyonlardı. Arkasına tahta sıralar koyarlardı, orada seyahat ederdik. Bir de motorla gelirdik. Ben bir tarihte; 29 Ekim’de Rize’ye geleceğim. Vasıta yok. Otomobil zaten yok. Limana indim. Bir motor var. Motora bindim. Yağmur başladı. Kaptan beni kamarasına koydu. Orada mazot dumanından duramadım. Aman dedim kaptan ben buradan çıkayım. Kaptan beni yanına aldı. Sabaha kadar yağmur sırtımızdan geçti. Bir battaniye örttü sırtımıza ama sabahleyin Rize’ye indiğimizde sırılsıklam ıslanmıştık. Bir müddet sonra Trabzon’a gideceğiz. Rize’den çıktık hava güzel. Paşa Limanı diye bir bölgeye geldik. Motor gidemiyor, fırtına başladı. Motoru kenara çektiler, bekledik. Ne zaman kalkacak belli değil. Bir saat, iki saat geçti, deniz sakinleşti. Tekrar motora bindik. Sabaha kadar motorda tahtanın üzerinde yattık. Sabahleyin Trabzon’a çıktık. İkinci sınıfa geçtiğim 1934-35 öğretim yılında Trabzon Öğretmen Okulu İstanbul’a nakledildi. Haydarpaşa Lisesi binasının bir kısmını öğretmen okuluna tahsis ettiler. İki sene orada okudum. 

3. sıra oturanlar: 3. Süleyman Kazmaz, 4.Türkçe Öğretmeni Sıtkı Can, 5. Tabiiye Öğretmeni Muhittin Bey, 6. Okul Müdürü İsmail Uğuz, 7. Tarih Öğretmeni Enver Kayadeniz, 8. Fransızca Öğretmeni Arif Özozan (Süleyman Kazmaz Arşivi).

Burada Son Posta gazetesine yayınlanan bir isyan maceranız var. Anlatır mısınız?
İkinci senenin sonunda okulda isyan çıkardık. Yemeklerimiz iyi değil, yatakhanemiz kötü diye. İki arkadaşımız öldü. Vay sıra bize geldi diye bir grup arkadaşla kalktık gittik gazetelere, derdimizi anlatmaya. Zannederim Cumhuriyet gazetesiydi. “Bakın son sınıfa gelmişsiniz, okuyun” dediler. “Niye isyan ettiniz. Orada isyan çıkmıştı onları kovdular sizi de kovarlar” diye nasihat ettiler. Çıktık, Son Posta gazetesine gittik. Yazı işleri müdürü bizim söylediklerimizi “Doğruysa çok yazık”  diye madde madde sıraladı. Yemeklerimiz iyi değil, yatakhane garaj gibi, bakmıyorlar bize, iki arkadaşımız öldü dedik, hepsini yazdı. Ertesi gün Kadıköy’de arkadaşlarımızın cenazesi vardı. Ölüm sebebi hastalıktı.  Ama aslında biz okulda o zamana kadar görmediğimiz karyolayı gördük. Benim portatif bir karyolam vardı. Cenazede Son Posta gazetesini alan müdürle muavin yazıyı gördüler. Biz katiyen söylemeyeceğiz diye karar aldık. Müfettiş geldi. Bizi tek tek sorguya çekti. Bizim haberimiz yok diye güya inkâr edeceğiz. Nasihat etti. Bülbül gibi anlattık, doğruyu söyledik. Fransızca hocamız Yusuf Cemil, “Bunlar son sınıfa geldi, kovmayalım” diye şefaat etti ve 1936’nın Nisan’ında bizi Edirne’ye naklettiler. Delikanlılık heyecanı tabii, yoksa bir şey yaptığımız yok ama o zamanın şartlarında bir talebenin gazeteye gitmesi önemli bir şey. Bu macera da böyle geçti.

Öğrencilikten sonra askerlik ve çalışma hayatınız...
1936 yılında sonra askere gittim. Askerliğimin öğrencilik dönemi Halıcıoğlu’nda   yedek subay okulunda geçti. Subaylığımı Trabzon’da yaptım. Sonra da Gazi Eğitim Enstitüsü imtihanına girdim. Kazandım ve Ankara’ya geldim. Çayeli’nin Çukurhoca köyüne tayin edildim. Gitmek için 8 saat yol yürüyeceksin. Enstitüyü bitirdim ve köye gidip ilkokul öğretmenliği yapmadım. Ankara’ya Bölge Sanat Okulu’na tayin ettiler. O tarihte Dil Tarih Fakültesi Felsefe şubesine devam ettim ve bitirdim. Doktora yapmak istedim, olmadı. Fransa’ya gitmek istedim, felsefe doktorası yapayım diye o da bir takım güçlükler yüzünden olmadı. Onun üzerine 1946 yılında Hukuk Fakültesi’ne girdim. 1950 yılında mezun oldum. Sonra avukatlık stajını yaptım. 1964 yılına kadar hem avukatlık hem öğretmenlik yaptım. Ticaret Yüksek Öğretmen Okulu’nda hoca iken okulu kaldırdılar. Ben de emekliliğimi istedim ve 1969’da emekli oldum. Ondan sonra avukatlığa devam ettim.

Bu arada yazı hayatınız nasıl gidiyordu? 
Çok değerli kültür adamı Ahmet Kutsi Tecer bizim hocamızdı. Ankara Halkevi bir yarışma açmıştı. Memleket hikâyeleri diye. Ben de iştirak ettim. Hikâyem Kaptanpaşa yolunda geçen tam bir memleket hikâyesi idi. Halkevi, hem küçük memleket hikâyeleri diye bir kitap bastırdı, hem de ben Kestanekarası diye hikâyelerimi bir araya topladım, orada neşrettim. Kutsi Bey, o hikâye ile tanıdı beni. Ankara’ya onun sayesinde tayin edildim. Ondan sonra bir asistan gibi yanında bulundurdu. 1940 yılının sonbaharında Anadili diye bir mecmua çıkaracaktık. Programını yaptık. Hatta bu iş için seyahate çıktım. Arkadaşlara bu mecmua için haber verdim. Konya’da Cevdet Ekemen, Erzincan’da Sıtkı Butman vardı. O sene döndüm askere alındım. Sarıkamış’a gittim. Kutsi Bey bana kendi köy temsillerini verdi ve orada araştırma yapmamı istedi. Orada 14 ay zarfında boş zamanlarımı tamamen köylerde geçirdim. Allahüekber dağlarını dolaştım. Bölgede halk kültürü ile ilgili bilgi toplarken köylüyle konuşuyoruz. Bir akşam “İsmail koyun çıkaracak” dediler. Bu tabiri ilk defa duyuyordum. Baktım orada köy temsili veriyorlar. Ben de köy tiyatrosu olarak metinleri topladım. Oradan bir hayli malzeme ile döndüm. Sonra bunlar Sarıkamış’ta Köy Geceleri  diye çıktı. 600 sayfalık bir kitap. 1951-57 yılları arasında Ankara Radyosu’nda “Köyün Saati”’nde, 1957-60 yıllarında “Eğitim Saati”’nde konuşmalar yaptım. Arkadaşlarım Cevdet Ekemen ve Adil Kısagün ile 1943 yılında Ankara’da Kök adlı bir dergi çıkardık. Daha başka hatıralar da var, onları da bastıracağım. Ondan sonra İstanbul’a döndüm. Kutsi Bey,  Ülkü mecmuasını çıkarıyordu. Ülkü’de bunlar tefrika edildi. Bu arada Ülkü’de Rize halk kültürü çalışmalarına başladım. 


Süleyman Kazmaz ve Kazmaz Ailesi: (ayaktakiler) sağ başta Süleyman Kazmaz’ın Ağabeyi Mustafa Asım, ortada Süleyman Süleyman Kazmaz’ın 65. Yaş hatırası (Süleyman Kazmaz Arşivi).

Halk Kültürü ile ilgili yayınlara ağırlık veriyorsunuz...
Ben Kutsi Bey’in terkibinden itibaren büyük ölçüde romana ve şiire yöneldim. Altı tane roman neşrettim. Bunların dört tanesi kitaplaştı: Seninle, Çifte Çamlık, Aşka Dönüş ve Ağaç Meyve Verince. İki roman da tefrika halinde çıktı. “Hayaller ve Hakikatler” ve “Çalışan Kızlar”. Bu arada denemelerim var: İnsanca Bir Dünya ve Atatürk fikriyatı etrafındaki bir deneme olan Yeni Bir Güneş.  Üçüncüsü Halk Kültürü Ürünlerinde Telif Hakkı. Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı’nı kurduktan sonra bilhassa ağırlığı halk kültürüne verdim. Sarıkamış halk kültürü ve Rize halk kültürü üzerine şimdiye kadar on tane kitap neşrettim. İlk kitap Rize Halk Şairleri. Rize hakkındaki ilk yazıların Ülkü’deki makalelerdir. Bunlar Rize’deki aile hayatını, çayı konu alır.


Süleyman Kazmaz, Milli Mücadele’de Rize isimli sergide yer alan babası Hacı Hafız Osman Efendi’nin fotoğrafı önünde hatıra fotoğrafı çektirmişti, 2011.

Peki, insanlar üretimlerinizi nasıl karşılıyor. Aldığınız ödüller nelerdir?
Hiçbir zaman insanların takdirini ön plana tutarak bir çalışmaya başlamadım. Mühim olan yaptığınız işin içinize sinmesi ve topluma faydalı olmasıdır.  Yaptığınız bu hoş işleri, boş işler olarak görenler olabilir. Haksızlıklara, hazımsızlıklara aldırmayacaksın. Yoluna bakacaksın. Bütün bunları yaparken ödüllendirilmek, insanın üretimini, heyecanını artırır. 1939 yılında Ankara Halkevi’nden Memleket Küçük Hikâyeleri yarışmasında “Soğuksu Hikâyesi” ile 100 lira para ödülü aldım. Ayrıca Çayeli Derneği’nden 2, Ankara Barosu’ndan 30. ve 50. hizmet yılları için 2, Ankara Hukuk Fakültesi, Karabük İl Millî Eğitim Müdürlüğü ve Rize’nin En’leri ile çeşitli plaketler aldım. (Ayrıca TC Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu tarafından verilen ve Bilim semamızın yıldızları olarak adlandırılan Türkiye’de on iki bilim adamına verilen onur ödülüne layık görüldü 13 Eylül 2007). 

Süleyman Kazmaz, Ankara’da Sanat Kitabevi’nin müdavimiydi. Ankara’da kendisini ziyaret ettiğimizde bizi Sanat Kitabevi’ne getirmişti. Burada Sanat Kitabevi’nin sahibi Ahmet Yüksel’in de dahil olduğu güzel bir sohbetimiz olmuştu, 2006.

*
Süleyman Kazmaz için 2009 yılında Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı tarafından armağan kitap hazırlandı. Vakfın yayınları arasında çıkan Süleyman Kazmaz’a Armağan kitabını Kamil Toygar ve Nimet Berkok Toygar birlikte hazırladı. 566 sayfadan oluşan kitap dört ana bölümden oluşuyor. Birinci bölümde Süleyman Kazmaz’ın hayatı ve eserleri anlatılıyor. İkinci bölümde ailesi ve dostlarının kaleminden Süleyman Kazmaz yer alıyor. Bu başlık altında eşi Muazzez Kazmaz, Prof. Dr. Şükrü Elçin, Prof. Dr. Adnan Turani, Avukat Halil H. Makaracı, Oktay Emet, Cihan Yamakoğlu, Veysel Atacan, Avukat Sebahattin Bilge ve Sabri Bayraktar’ın yazıları var. Üçüncü bölümde halk kültürü üzerine hazırlanmış ve Süleyman Kazmaz’a armağan edilmiş makalelere yer veriliyor. Dördüncü bölümde ise Süleyman Kazmaz’ın kendi makalelerinden seçmeler varr. 

Süleyman Kazmaz’ın Eserleri
1. Okuma ve Yurt Bilgisi (Ders Kitabı), Ankara, 1944.
2. Seninle (Roman), Ankara, 1944.
3. Sanatta Ritimler ve Kanunlar (Fransızcadan çeviri), Ankara, 1945.
4. Çıldırlı Aşık İlyas Anlatıyor (Halk Edebiyatı alanında bir inceleme), Ankara, 1946.
5. Köy Tiyatrosu (İnceleme ve Köy tiyatrosu metinleri), Ankara, 1950.
6. Çalışan Kızlar (Roman, tefrika), Ankara, 1955.
7. Köylü ile Başbaşa (Ankara Radyosu’nda, Köyün Saati’nde yapılan konuşmalar), Ankara, 1955.
8. Hayaller ve Hakikatler (Roman, tefrika), Ankara, 1959.
9. Yarının İnsanları (Okul piyesi), Ankara, 1961.
10. Türkçe II (Ders Notları), Ankara, 1963.
11. Çifteçamlık (Roman), Ankara, 1968.
12. İnsanca Bir Dünya (Deneme).
13. Rize Halk Şairleri (Halk kültürü alanında araştırma), Ankara, 1976.
14. Ağaç Meyve Verince (Roman), Ankara, 1978.
15.  Yeni Bir Güneş (Deneme), Ankara, 1982.
16. Rize Halk Şairleri ve Halk Kültürü (Halk kültürü alanında araştırma), Ankara, 1987.
17. Halk Kültürü Ürünlerinde Telif Hakkı, Ankara, 1990.
18. Rize Yemekleri ve Yemek Kültürü (Halk kültürü alanında araştırma), Ankara, 1992.
19. Çayeli Halk Şairleri (Halk kültürü alanında araştırma), Ankara, 1992.
20. Aşka Dönüş (Roman), Ankara, 1994.
21. Çayeli-Geçmiş Günler ve Halk Kültürü (Halk Kültürü alanında araştırma), Ankara, 1994.
22. Beyazsu Köyü (Bir köy araştırması), Ankara, 1994.
23. Sarıkamış’ta Köy Gezileri (Atatürk Kültür Merkezi Yayını), Ankara, 1955.
24. Millî Mücadele’de İpsiz Recep ve Rizeli Gönüllüler, Ankara,1996.
25. Kastamonu, Geçmiş Günler ve Küçük Sanat Hayatı, Ankara,1997.
26. Atatürk’ün İstediği Medeniyetin Işıkları, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1997.
27. Kestanekarası, Hikâyeler, Ankara, 1998.
28. Rize-Çayeli Halk Kültürü Araştırmaları I, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayını, Ankara, 1998.
29. Kutadgu Bilig, Kutadgu Bilig Özerine Hukukî Bir İnceleme, Ankara, 2000
30. Barla, Geçmiş Günler ve Halk Kültürü, Ankara, 2000.
31. Rize-Çayeli Halk Kültürü Araştırmaları II, (Küçük Sanat Hayatı), Ankara, 2001.
32. Batı Kavramı, Ankara, 2001.
33. Biz ve Onlar (Dış Geziler ve Düşünceler), Ankara, 2002.
34. Rize-Çayeli Halk Kültürü Araştırmaları III, Ankara, 2003.
35. Kazmaz Ailesinden Hatıralar, Ankara, 2004.
36. Dış Geziler, Ankara, 2006.
37. Bir Alaya Üç Kahraman, Ankara, 2008.
38. Ahmet Kutsi Tecer, Hayatı ve Eserleri, Ankara, 2008.
39. Risaleler-Manzumeler ve Faydalı Bilgiler Mecmuası, Derleyen Kazmazzade Mustafa Efendi, Ankara, 2008.
40. İki Dünya Arasında, Ankara, 2009.
41. Rize-Çayeli Hatıraları I, Ankara, 2010.

Yeşil Rize

Ey Karadeniz’in şirin beldesi;
Dağıttın kalbimden kederi, yesi.
Bir ninni okuyor sana her zaman
Önünde çırpınan denizin sesi.

Uzanmış kolların engine doğru,
Dumanlı dağların her gün bulutlu.
Sularla öpüşen sahillerinle,
Ne kadar güzelsin, ne kadar mutlu

Coşkun derelerin, her yanın gülşen,
Artar güzelliğin güneş doğarken.
Yaşarsın kalplerde, sevginle Rize
Meftunuz hep sana ne kadar bilsen

Kazmaz, yazım dünyasına; Rize Vilayet Gazetesinde 6 Ağustos 1931 tarihinde Süleyman imzasıyla yayınlanan Yeşil Rize isimli şiiriyle merhaba diyordu.